Resim: Bilimsel Dergilerde Yazar Ücretli Yayıncılığın Esasları
YÖK Genel Kurulu, 30/12/2021 tarih ve 2021/18 sayılı bir karar almıştır. Bu kararı da, 25/01/2022 de ÜAK sayfasından duyurmuştur. Karar, Predatör (Yağmacı) Dergilere İlişkin bir karardı. Görünüşte bilimsel yayıncılığın daha kaliteli hale gelmesi için konulan bir takım standartlar olsa da, kararın içeriği ve kapsamı aynı konuya ilişkin daha önceki kararından bir nebze daha ayrıntılıydı. Ancak bu ayrıntı, başlı başına büyük başkaca gri alanlar doğurmuştur.
YÖK’ün bu kararının özde ve niyette, ülkemizdeki Bilimsel Dergilerin standardının daha da yükselmesini amaçladığı konusunda hiçbir tereddüdümüz yoktur. Devletimizin tüm kurum ve kuruluşlarıyla almış olduğu kararlara uymak kurumsal ve bireysel anlamda vatandaşlık ödevimizdir. Ancak alınan bazı kararlarda tarafların bakış açılarının bu kararlara şu veya bu nedenle yetirince yansıtılamamış olması durumunda uygulamaya yönelik bazı sorunların ortaya çıkması kaçınılmazdır.
Bu sorunları hep birlikte yaşamamak adına, ülkemizdeki Bilimsel Dergilerin daha da güçlenmesi ve sürdürülebilir şekilde başarılarının artması için, kurucusu ve Dönem Başkanlığını yürütmekte olduğum, sayısı 150 ye yakın Bilimsel Dergi sahibi ve editörlerinden oluşan OJOP PLATFORMU olarak bir basın duyurusu hazırlık toplantısı düzenlemeyi planlıyoruz. Konuya ilişkin aşağıda da maddeler halinde ayrıntılandıracağım hususların bilinmesinde ve dikkate alınmasında fayda vardır.
Ortaya koyacağım ilkelerin, Yüksek Öğretim Kurumu kapsamındaki bilimsel çalışmalar için, YÖK çatısında görev yapan akademik personelin performansının daha da artırılması ve ülkemizdeki Bilimsel Dergi Yayıncılığının SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ilkeleri kapsamında son derece önemli olduğunu düşünüyorum.
Bu kararda, Predatör (Yağmacı) dergiler, maddeler halinde ortaya konulmuş ve tanımlanmaya çalışılmış, Q1, Q2, Q3 dergiler bu tanımda ücret bakımından ayırt edilmeksizin hariç tutulmuş, Q4 dergilerden de, ücret almayanlar veya abonelik usulü yayın yapanlar şeklinde bir ayrıma gidilmiştir. Manayı muhalifinden hareketle yapılan bu tanımlama, yağmacı dergileri işaret etmiştir.
Ancak, bu tanımda Q grubunda olmayan, ülkemizde yayın yapmakta olan, ulusal ve uluslararası statüde, ücret alan veya almayan dergiler belirtilmemiş ve bu tanımlar kapsamına girip girmediğine netlik kazandırılmamıştır. Kaldı ki ücret alınması bir derginin hiçbir şekilde yağmacı olacağı anlama gelmeyecektir. Öyle ki, OJOP Platformumuzun ortaya koyacağım bu hususları altlık yaparak, 30/01/2022 tarihindeki genişletilmiş istişare toplantısında, Ücretli Yayıncılığın Temel Esaslarına yönelik tanımlama ve tutumu benimseyeceğini düşünüyorum. Bu hususlara Platformca son hali verilerek kesinleştikten sonra, basın bildirisi şeklinde TÜRKİYE KAMUOYUNA duyurulacak, OJOP web sayfasından da söz konusu esaslar yayınlanacaktır.
Bilimsel Dergilerde Yazara Ücretli Yayıncılığın Esasları:
(Yazara Ücretli Bir Derginin Predatör/Yağmacı Olmaması İçin Gerekli İlkeler)
Bir bilimsel derginin, yayın ücreti nedeniyle yağmacı dergi olmaması için, aşağıdaki hususların her birisini topluca uyguluyor veya gerçekleştiriyor olması gerekir:
- Yazarın ödeyeceği yayın ücretinin makale yükleme öncesinde istenmiş olması,
- Yazarın ödeyeceği yayın ücretinin, makalenin kabul edilmesi gerektiği hissiyatı uyandıracak derecede yüksek olmaması, bu günkü şartlar dahilinde (Türkiye Dergileri İçin) en düşük devlet memuru brüt maaşının onda birinden fazla olmaması,
- Ücret ödemenin kabul şartına bağlı olmaması,
- Ücret ödeme sistemi, ve ücret miktarı, dergi menülerinde ilan edilmiş olması,
- Ücret ödemenin sistem içinde her yazara eşit uygulanacağı şekilde, şeffaf ve denetlenebilir bir yapıda gerçekleşmesi,
- Ücret dekontlarının süreç içinde DergiPark sistemine yüklenmiş olması,
- Yazarların makaleyi geri çekme durumunda feragat ve ücretin iadesi veya iade edilmeyeceğine ilişkin hususların Yayın Ücretleri menüsünde açıkça belirtilmiş olması.
Yukarıda sıralanan yazardan ücretlendirme ilkelerinin tüm maddelerini taşıyan bir bilimsel dergi, ücret aldığı gerekçe gösterilerek bu sebeple predatör dergi kapsamında sayılmaz, tam tersine, sürdürülebilir bilimsel yayıncılık açısından ücret talebi, kaliteli yayıncılık açısından işin gereğidir.
Bir faaliyet, ücretsiz veya gönüllülük kapsamında yürütülebilir. Ancak, bu faaliyet veya hizmet, dergi teknik maliyetleri, hakemlik ve editöryal süreçlerdeki özveri ve zahmet, grafik tasarım maliyetleri, bilumum abonelik ve sertifika vb. maliyetleri dikkate aldığımızda bu hizmetin ücretsiz olarak hakedilen bir performansla sürdürülebilir şekilde yürütülmesini imkansız kılmaktadır. Bu nedenle başta OJOP paydaş dergilerimiz olmak üzere, ülkemizdeki diğer bilimsel dergilerin başarısı için, bu hususları dikkate alarak söz konusu kararın güncellenmesinin sağduyulu bir bakışla son derece isabetli olacağını düşünüyorum.
Bu konuya ilişkin hususları başta ilgili kamusal erki yürüten kurumların ve ilgili medya kuruluşlarının dikkate almasını istirham ediyoruz.
Aydınlık yarınlar dileklerimle.