Resim: İnfodemi Terimine Türkçe Karşılık Arayışı
Bir Sözcüğün Etimolojik Mücadelesi
İnfodemy: Aşırı, kontrolsüz / anlamsız ve desteksiz yaygın bilgi kirliliği salgını
Pandemi’den türetilmiş “infodemi” de niteliksiz ve kullanışsız, mükerrer (klon) bilgi kirliliği.
‘Pandemi’ terimine etimolojik dayanak yaptıysak, önce o terimi netleştirelim. ‘Pan’, eski Yunanca ‘tüm‘ anlamına gelirken, yine insanlar anlamına gelen “demos” kelimesinin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan, “pandemos” tüm insanlar anlamında bir kelimedir. Kavram küresel anlamda oturmuş bir kavram olsa da edebi anlamda eksik oturmuş bir kavramdır. Zira tüm insanları niteleyen salgının hastalık boyutu “pandemi” kelimesinde bulunmamaktadır. Sadece ve sadece bütün insanları kapsayan ama hastalık anlamını kapsayamayan yarım bir kavramdır. Yarım oturmuş bir kavramdan evrilmiş “infodemy“ terimi ise yavaş yavaş literatüre yerleşmeye başlıyor. Hem de pandemi gibi yarım anlamıyla. Terimin kullanım kronolojisine baktığımızda 2003 yılına kadar geriye gidiyor. Şu durumda infodemi terimine bu zamandan sonra karşı çıkıp yeni bir terim üretmek benden önce Türk Dil Kurumuna düşer ki, Türk Dil Kurumu bu konuda ne kadar hızlı(!) siz zaten takdir edersiniz.
Literatüre İlişkin Çabalama
‘infodemi’ye karşı Türkçede türetilebilecek en uygun kelimeyi üretmeye çalışabiliriz. Bu kelime “dedikodu” olamaz. Zira dedikodunun bütünüyle negatif bir anlamı vardır. İrite edici ve yerel uçları bulunmktadır. Oysa ki infodemi ile özellikle dijital teknolojinin avantajlarıyla, ortada olan sorunun aşırı bilgi kirliliğiyle çözülemez hale gelmesi anlamı bulunmaktadır. Yani infodemi terimi, dedikodu terimine göre daha masumca. Ayrıca, dedikodu teriminde bir kast varken, infodemi olumsuz bir içerik taşısa da salt ve bütün olarak kötü amaç taşımayabilir. Yani tam bir kast yoktur. Zira infodemi bir sonuçtur.
O halde ifodemi için Türkçe literatürde başka arayışa girmek gerekecektir. Terime en uygun Türkçe kelime olmasa da iki kelimeyle buna karşılık verilebilir. Bu da (tek kelimeye karşın iki kelimeyle karşılık verme) bir dilin bahsi edilen durum ile ilgili zorda kalmasını gösterir. Yine de iki kelimeyi ortaya koyabiliriz. “Bilgi Kirliliği”. Bu terim aslında tam olarak “dezenformasyon”un karşılığıdır. Bu terimde de yine dedikodu teriminde olduğu gibi kast yoğun bir anlam bulunmaktadır. Zira dezenformasyon kahir ekseriyetle kasten yapılır. Bu terim de infodemiye karşılık gelememektedir. “espiyonaj” teriminin çok çok yakını olan “desinformation” de’s olumsuz ek, information bilgi bütünleştiğinde maksatlı olumsuz bilgi anlamı çıkar. Bu terim de gördüğünüz gibi kast yoğun bir terimdir.
İnfodemi Terimine ilişkin halihazırda kullanılabilecek kelimeler içinde Türçede getirilebilecek karşılık maalesef görülmemektedir. O halde en güzel çözüm nedir?
‘İnfodemi’ye Türkçe Etimolojik Karşılık Bulma Çözümsüzlüğü:
Türkçe kökenli olmasa da dilimize girmiş olan “safsata” terimi de belki kullanılabilir diye ilk elde düşünülebilse de, safsatanın tüm insanlar arasında olup biten “pan” terimini karşılayabilecek durumu yok. Yani safsatanın anlamı, asılsız bilgi olsa da kitlesel yaygın bir bilgi kirliliği anlamı bulunmamaktadır.
Ben infodemi için bir arayış kıvılcımı çaktırmaya çalıştım. Bundan sonrasını TDK ve Türk Dili ve Edebiyatı bilim insanları ile Felsefe ve Sosyologların, Bilişim Teknolojisi çalışan bilim insanlarının gayret edeceği bir konu. Latince kökenli ‘nfodemi’ye karşın, yerine Türkçe bir terim bulamamanın üzüntüsü içinde, etimolojik uzanımlı kavramsal arayışından çekiliyorum.
Son olarak “şayia” terimini ortaya koysak, Türkçe kökenli olmasa da Arapça da olsa belki bir ölçüde kullanılabilir. Şimdilik ben şahsen İNFODEMİ terimine karşı, ŞAYİÂ terimini yakıştırıyorum. Şayiadan daha uygun bir terim türeten veya bulan varsa yazımızın sonuna yorum yazarak bu konuyu bilimsel bir makale formatında ele almamıza destek olabilir. ‘Şayia’nın tek sorunu, asılsız bilgi olması açısından değil, içindeki kast oranının düşüklüğü veya yüksekliği değil belki sadece bir açıdan denk görülmeyebilir. O da, öztürkçe olmamasıdır. Ancak ‘şayia’ terimi yine de kanımca infodemi ye karşın, uygun bir karşılık olacaktır.
Ürettiğimiz her bilginin yeni bilgilere maya çalmasını ümid eder, sağlıklı ve aydınlık yarınlar dilerim.
İNFODEMİ = ŞÂYİÂ ))
Bir itiraf: Bir gün İngilizce tek dünya dili haline gelirse, yerel / ulusal diller tamamıyla yok olursa bütün çabalarımız anlamsız hale gelecek. Ama yine de taaaaa, 11 yıl öncesi yine bir köşe yazı başlığımda şunu kullandığımı hatırlıyorum. “Gerekirse Vuruşa Vuruşa Çekiliriz!”