Resim: Mobbing Nedir Ne Değildir?
İş yaşamında mobbing kavramı ilk kez 1980’li yılların başında İsveç’te yaşayan psikolog Heinz Leymann tarafından kullanılmıştır. Kuzey ülkeleri ile Anglosakson ülkelerinde “mobbing” olarak adlandırılan söz konusu kavram, Latince’de “kararsız kalabalık” anlamına gelen “mobile vulgus” teriminin “mob” kökünden türemiştir. İngilizce’de çevresini kuşatma, topluca saldırma ya da sıkıntı verme anlamına gelen “mobbing” sözcüğü, daha çok bir hayvan sürüsünde zayıf üyenin diğer güçlü üyeler tarafından etrafının sarılıp yok edilmesini ifade etmek için kullanılmaktaydı.
“Zorbalık” anlamına gelen “bullying” terimi ile de ifade edilmektedir. Ancak “bullying” “mobbing”den farklı olarak, fiziksel saldırı ve tehdit anlamı da içermektedir.
Türk Dil Kurumu bu sözcüğün Türkçe’deki karşılığına “bezdiri” olarak yer vermiştir. Ancak söz konusu olguyu bilimsel zeminde tek bir sözcükle ifade etmek mümkün görünmemektedir. Bu nedenle pek çok internet sayfasında konuya ilişkin açıklamalarda aslından ayrılmaksızın “mobbing” sözcüğünün kullanılması tercih edilmiştir.
Söz konusu olgunun nadiren “işyerinde duygusal taciz”, “duygusal saldırı”, “işyerinde moral taciz”, “işyeri sendromu”, “psikolojik şiddet” “işyerinde manevi taciz” şeklinde kullanıldığı görülmektedir.
SON TANIM:
Bir ya da birkaç çalışanın/mobbinge uğrayan kişinin/kişilerin hedef seçildiği ve hedefin çaresiz bırakılarak, bulunduğu çevreden veya bütünden veya ortamdan veya kurumdan ayrılmaya zorlandığı düşmanca davranışa mobbing denir.
A- NE DEĞİLDİR?
- Hukuk sisteminde ceza kanununda karşılığı olan bir suç, mobbing kapsamıda değildir.
- Bir, iki, üç kez tekrar eden psikolojik şiddet mobbing kapsamında değerlendirilmez. Bu durumun üçten fazla yani süreklilik haline gelmiş bir durum olması gerekli.
B- TÜRK HUKUKUNDA KARŞILIĞI
01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 16, işçinin kişiliğinin korunmasına ilişkin m. 417 hükmü, işçinin “psikolojik taciz”e karşı korunmasından bahsetmekte bu suretle söz konusu terminoloji tartışmalarına son vermiştir. Kanun Koyucunun Borçlar Kanununda söz konusu kavrama Türkçe bir karşılık ararken fazla zorlama ifadelere gitmemesi, anlamı en yalın ve iyi şekilde ifade eden “psikolojik taciz” deyimini benimsemesi gayet yerinde bir yaklaşım olmuştur. Ancak yukarıda da belirttiğimiz üzere “mobbing”, köken itibariyle ulusal bir kavram olmayıp yabancı sistemlerden adapte edilmiştir. Kavramın Türkçe’de kelime olarak birebir karşılığının bulunmaması da bu durumun doğal bir sonucudur.
Kaynak: RG 4.2.2011, 27836.
- İşçinin kişiliğinin korunması
- Genel olarak
MADDE 417- İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür. İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir.
https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6098-20120704.pdf
Borçlar kanununda tanımı budur. İş kanunu ve ceza kanununda bir karşılığı (tanımı) bulunmamaktadır.
İdare mahkemesinde de “kritik eşik” terimi kullanılmış. Kişinin manevi bütünlüğüne zarar vermek olarak ifade edilmekte bu da son derece muğlaktır.
En önemli gereklilik İş Kanununda buna ilişkin hüküm arayışıdır.
C- En Çok Görüldüğü Kurumlar:
İş kanununda işçiyi işten atmanın maliyetinden kaçınmak için kullanılan yaygın bir yöntemdir.
En Çok Görülen Kurumlar:
- Milli Eğitim Bakanlığı,
- Üniversiteler
- Emniyet Müdürlüğü
D- İSTATİSTİK GÖSTERGELER:
Mobing tanımı hukuksal temeli olmadığından istatistiklerde görülmektedir.
E- MOBİNG YAPAN KİŞİLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ:
- Kendi kurallarının geçerli olmasını isteme,
- Önyargılı davranış,
- Kendisini çok önemseyen kişilik,
- Başkalarının onları önemsemesini isteyen kişilik
Bu sınırsız güç hissi onların başkalarını aşağılaması ve eziyet etmesine neden olur. Çoğu zaman mobbingi uygulayan kişi, kendisini başarısız hissetmesine neden olabilecek kişilere karşı göstermiş oldukları histerik ve orantısız güç ve yetki kullanır.
Karşı tarafın şiddete uğradığına yönelik itirazı devam ettikçe karşı koydukça, mobbingin dozu artar ve bu durum dayanılmaz hale gelir.
F- KİMLER HEDEF OLUR:
Temelde iki kategoride ele alabiliriz:
a: Çekingen Resesif Tipler:
- Çatışmalara girmeyen tipler,
- Hakkını aramayan karakterler,
- Olumsuzluklar söylemeyip gizleyenler.
- İş ve aidiyet ilişkisinde bulunduğu yere hakkıyla gelmemiş olup ta, yerini de kaybetmek istemeyenler,
b: Dominant Tipler:
Bu tiplerde mobbing daha yoğun, dışa dönük etkileri çok daha fazla olur. Konu genellikle medyaya ve davalara yansıtılır.
- Başarılı tipler,
- İlgi çekici tipler,
- Aykırı tipler,
- Özgür ruhlu tipler
G- NASIL ORTAYA ÇIKAR?
- Kişiye güvenilmediğini hissettirme
- Kişiye bilgi aktarılmaması
- Kişiye haksız eleştiriler
- Katı, duyarsız hissiz davranışlar
- Mesleki alanda yetersiz görülmesi kişinin yetkilerinin sınırlandırılması
- Kişiye yerine getiremeyecek işler verilmesi
- Kişiye sürekli olarak küçük düşürücü iğneleyici sözlerle performansını düşürme
- Kişiyi çalışma grubundan dışlama
H- ETKİLERİ:
- Mobbing mesleki alanda bütünlük ve benlik duygusuna zarar
- Bireyin kendisine yönelik şüphelerini artırır.
- Paranoya ya da kafa karışıklığı yaşar.
- Kişi kendine güven duygusunu yitirir toplumdan soyutlanabilir.
- Huzursuzluk, utanç, öfke tükenmişlik gibi duyguları yaşar.
- Uyku bozuklukları, depresyon, panik atak, stres gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.
I- YAPILMASI GEREKENLER:
- Bireysel Önlemler:
- Mobbing’e maruz kalan kişi, yöneticisini veya kontrolü altında bulunduğu kişiyi dava edebilir manevi tazminat talep edebilir.
- Kişi hak ve özgürlüklerinin korunması kapsamında, psikolojik tacize konu olan davranışların işleniş biçimleri ve sonuçlarına göre her biri ayrı ayrı değerlendirilir hukuki süreç başlatılır.
- Devlet tarafından verilen hizmetlerden yararlanılabilir, ‘Alo 170’ hattı kamu kurumları ile işbirliği içerisindedir. (Aile Çalışma ve Sosyal Hizmet İletişim Merkezi)
Mobbing, Türk yasalarında borçlar kanunundaki psikolojik taciz terimi hariç açıkça va’z edilmiş bir kavram değildir bu sebeple ispatı ve kanıtlanabilirliği zor bir durumdur hukuksal sürecin dışında yapılabilecekler;
- Mobbing uygulayan kişi açıkça uyarılmalı itiraz edilmeli bu durumu ispatlamak ve güvenliğiniz için iş arkadaşlarınızdan tanıklık edecek kişiler bulundurun.
- Sıkıntı yaşadığınız kişiyi sizinle eşit konumdaysa bir üst yetkiliye üstünüz ise yönetim kuruluna yada insan haklarına kanıtlarla birlikte rapor edin.
- Yaşadığınız olayları, anlamsız eleştirileri yazılı olarak kaydedin.
- Şikayetiniz için iş yeriniz içinde ne yapılması gerekiyorsa yapın.
- Gerekli durumda tıbbi ve psikolojik yardım alın.
- İş arkadaşlarınızla bu durumu paylaşın aynı sorunları yaşayanlar varsa toplu şekilde başvuru daha etkili olunabilir.
- Mobbingle Mücadele Derneğine müracaat edilebilir.
- Mobbingle ilgili her kanaldan bilgi toplamak, mobbing ile ilgili hakları öğrenmek, ulusal ve uluslararası hukuksal standartları araştırmak.
J- ÜLKE OLARAK YAPILMASI GEREKENLER:
- Yönetimde şeffaflaşma
- Atamada liyakat
- Yönetim anlayışında katılımcılık
- Kurum içi ve kurum dışı denetimlerin çaprazlama sisteme bağlanması
- Önemli olan, mobbing den, mobbingi uygulayan sorumlu olduğu gibi mobbing yapılan kurum da sorumludur. Bu nedenle kurumsal önlem alınması da zorunludur.
- Herkesin temel hak ve özgürlüklerini, uluslararası evrensel hukuk kurallarını bilmesi şarttır.
- Bir dilekçeyle ne değişir yanlış mantığının yok edilmesidir.
K- ÇÖZÜLEBİLECEK HUSUSLARI HEPTEN ÇÖZÜMSÜZ HALE GETİRME
Bir haksızlığa uğradıysanız; haksızlığın giderilmesi için, SIRALI AMİRLERİ VE HİYERARŞİK ÜSTLER kuralına uymak en önemli husustur. Bu konuda GECİKMESİNDE SAKINCA DOĞURAN HALLER haricinde, bu sıralamaya uymak, mobbingi teğet geçmenize neden olabilir.
Kalın sağlıcakla ve esenlik dileklerimle.
Bu hususta Ordu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sağlık Yönetimi bölümü öğrencileri için yapmış olduğum bir seminerin linkini sizlerle paylaşıyorum.